سر درد
آشنایی با سردرد
سردرد
سردرد یکی از شایع ترین مشکلات روزمره بشر است به گونه
ای که در بسیاری از مواقع افراد را مجبور می کند تا در اسرع وقت به پزشک مراجعه
کنند .
برخی سردردها اختصاصی‌تر بوده و با علامت دیگری همراه نیستند. در این سردردها بر خلاف تصور بسیاری از افراد، مغز عامل ایجاد سردرد نیست، بلکه سردرد از بد عمل کردن عضلات، عروق خونی و اعصاب ناشی می‌شود؛ برای مثال گشاد شدن شریان ها و یا انقباض بیش از حد عضلات می‌تواند عصب های خاص و حساسی در مغز را تحریک کند و در نتیجه سردرد به وجود آورد.
هورمون هایی مانند استروژن می‌توانند باعث بدتر شدن سردرد شوند. از آن جایی که خانم ها طی عادات ماهیانه متحمل نوسانات هورمونی در بدن می‌شوند، احتمال بروز سردرد متوسط تا شدید در خانم ها دو برابر آقایان است. همچنین خانم ها بیشتر از آقایان به انواع خاص سردرد مانند میگرن دچار می‌شوند.
1- سردرد خوشه ای
این نوع سردرد ، شدیدترین درد را به همراه دارد، در عین حال کمتر از انواع دیگر شایع است. از هر 10 فرد مبتلا به این بیماری، 9 نفرشان مرد است که اغلب سیگاری های ماهر و دایم الخمر در زمره این گروه قراردارند .
سردردهای خوشه ای به صورت گروهی حمله می کنند. معمولا درد، هر روز در یک ساعت معین بروز می کند و ممکن است روزها ، هفته ها یا حتی ماه ها طول بکشد. در نهایت هم این امکان وجود دارد که پس از بهبودی نسبی ، درد ماه ها یا سال ها به سراغ فرد نیاید و او فکر کند که کاملا خوب شده است .
در هنگام شروع حمله، دردی شدید و کشنده در یک طرف سر احساس می شود . ضمن آن که ممکن است آبریزش بینی و چشم از همان طرف سر آغاز شود. گاهی اوقات استنشاق اکسیژن خالص در مرحله اول بروز سردرد، ممکن است درد را متوقف کند. هنگامی که به این نوع سردرد مبتلا شدید ، سیگار نکشید و از انجام فعالیت های استرس زا خودداری کنید.
2- سردرد تنشی یا هیجانی
این نوع سردرد بسیار شایع است. علت پیدایش این نوع سردرد، انقباض عضلات کاسه سر، گردن، شانه و صورت است. مهم ترین دلیل پیدایش این انقباض ها نیز هیجانات عصبی است.
سردرد تنشی، هم به شکل پراکنده و نامنظم بروز می‌کند و هم به شکل مزمن و حاد گریبان افراد را می‌گیرد. طوری که شخص در طول یک ماه ممکن است پنج روز با این سردرد دست و پنجه نرم کند .
درد معمولا از ناحیه پیشـــــانی، گردن یا شانه شروع می شود و به تــدریج تمام کاسه سر را فرا می گیرد. این درد ماهیت فشاری داشته، ولی خاصیت ضربانی ندارد. بیمار از اینکه سرش سنگین است شکایت دارد، ممکن است تهوع پیدا کند، اما به استفراغ دچار نمی شود. این درد می‌تواند 30 دقیقه تا 7 روز ادامه داشته باشد.
برای درمان سردردهای پراکنده و نامنظم معمولا می‌توان از قرص های مسکن استفاده کرد. علاوه بر آن، سرد و گرم کردن پیشانی به کمک یک حوله، یا ماساژ آرام شقیقه و گیجگاه می تواند تاثیر بسزایی در تسکین این نوع سردرد داشته باشد .
3- میگرن
میگرن، سردرد شدید و گذرایی است که گاه در یک قسمت سر پدید می آید. میگرن در زبان یونانی به معنای "نیمه سر" است. معمولا سردرد میگرنی با یک دوره مقدماتی آغاز می شود که طی آن شخص به طرز غیرعادی احساس خستگی و کسالت می‌کند. سپس حالت تهوع ، استفراغ، اختلالات بینایی و اغلب بیزاری از نور (ترس از نور) به وجود می آید .
این دوره مقدماتی ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و متعاقب آن سردرد بروز می‌کند.
دردی که با میگرن همراه است ربطی به گشاد شدن رگ ها ندارد. در حقیقت، افراد مبتلا به میگرن نمی‌توانند به خوبی در برابر محرک های محیط از قبیل نور ، صدا و حتی علایم درد واکنش نشان دهند، در نتیجه میزان درد شدت می یابد.
با اسکن مغز معلوم گردید به هنگام بروز میگرن ، فعالیت ساقه مغز نیز غیر طبیعی می شود. ساقه مغز به ناحیه ای از مغز گفته می شود که کنترل واکنش های مربوط به گرسنگی و تنفس را بر عهده دارد. این ناحیه همانند فیلتر عمل می‌کند و موجب می شود افراد، پیغام های ناخواسته یا مزاحم مثل صداهای اضافی را از خود دور کنند. هنگامی که ساقه مغز خوب عمل نکند، این پیغام ها به سمت مغز هجوم می برند و موجب پر شدن مغز از بارهای اضافی می شوند .
به نظر می رسد داروهای ضد تشنجی که به منظور جلوگیری از حمله صرع توسط بیماران مبتلا به صرع مصرف می شود، می تواند آن دسته از سلول های عصبی را که موجب بروز میگرن می شوند غیر فعال کند. طبق تحقیقات حدود 70 درصد بیماران مبتلا به میگرن شدید ، از این داروها استفاده می کنند . داروهای ضد تشنج، عوارض جانبی مثل خستگی ، اضطراب و ریزش مو را به دنبال دارند . بنابراین باید به دنبال داروهای جدیدی بود که تنها روی ساقه مغز اثر بگذارند.
4- سردرد به علت مننژیت (عفونت پرده مغزی)
درد در این بیماران به صورت فشرده است و تمام سر را فرا می گیرد، با استراحت کاهش می یابد و با حرکت بدنی تشدید می شود. وجود علایمی چون تب و سفتی گردن به تشخیص این نوع سردرد کمک می کند.
5- سردرد به علت تومور مغزی
این نوع سردرد معمولا متناوب بوده و در اوایل صبح شدیدتر است و بیشتر ماهیت حمله ای دارد. با حرکت سر، بلند کردن بار، عطسه و به خصوص سرفه تشدید می شود. معمولا سردرد همراه با اختلالات خواب همراه است و گاهی بیمار به علت سردرد از خواب بیــــــدار می شود.
6- سردرد به علت فشار خون بالا
سردرد در این بیماران، معمولاً زمانی ظاهر می شود که فشار خون ماکزیمم به حدود 20 و فشار خون مینیمم به حدود 12 رسیده باشد. این نوع سردرد غالبا در ناحیه پس سر است و با درمان فشار خون در اکثر موارد از بین می رود.
7- سردرد ناشی از بیماری های چشم
عیوب انکساری چشم، سبب پیدایش سردردهای مکرر در ناحیه پیشانی به خصوص هنگام مطالعه یا تماشای تلویزیون می شود. سردرد ناشی از آب سیاه چشم نیز معمولا در ناحیــه پیشانی متمرکز می شود ، اما با درد شدید و تهوع همراه است.
8- سردرد ناشی از بیماری سینوس
سردرد ناشی از التهاب و عفونت سینوس ها (سینوزیت) اغلب در ناحیه پیشانــــی متمرکز می شود. این دردها با حرکت سر و دراز کشیدن تشدید می شود و پس از بیدار شدن از خــواب به حداکثر شدت خود می رسد. این سردردها با درمان التهاب یا عفونت سینوس ها مرتفع می شوند.
9- سـردرد ناشی از عفونت دندان
این نوع سردرد غالبا از ناحیه صورت شروع و به تدریج به تمام سر منتشر می شود و با درمان عفونت دندانی ، درد از بین می رود.
10- سردرد آلرژیک
این نوع سردرد متعاقب تماس فرد بیمار با ماده حساسیت زا ایجــــاد می شود. معمولا همراه با این نوع سردرد، سایر علایم حساسیت مثل گرفتگی بینی ، آبریزش بینی ، سرفه، عطسه و گاهی اسهال دیده می شود و کنترل حساسیت معمولا به کنترل سردرد منجر می شود.
سردرد تشخیص و درمان
تا كنون دانشمندان انقباض و انبساط عروق مغز را ،عامل بروز میگرن و علت سردردهای عصبی را انقباض ماهیچه های سرمی پنداشتند ، البته این علائم هنوز هم به عنوان عوامل بروز سردرد مطرح است اما محققان به تازگی دریافته اند كه منشاء بروز میگرن و سردردهای عصبی در مغز مشترك است. ساقه مغز ، كه به عنوان سیستم ضد درد، شناخته شده بخش ساقه ای شكلی است كه پشت چشم ها و بینی قرار گرفته، نمیكره های مخ را به طناب نخاعی وصل كرده و شامل پل مغزی ، بصل النخاع و مغز میانی است .عصب تری ژمینال در سطح خارجی پل مغز قرار گرفته و ریشه حسی دارد و در نواحی صورت ، دهان و دندان ،حفره بینی و ماهیچه های مخصوص جویدن غذا گسترده شده است.
علل بروز سردرد ،اضطراب و نگرانی ،خشم ،متابولیسم بدن (سوخت و ساز سلولی )، نوعی اختلاف بینایی (Glare) ،عوامل ژنتیكی و استرس زا می باشد.
هنگام سردرد عصب تری ژمینال تحریك شده و ماده شیمیایی به نام سرتونین از آن رها می شود و نورون بعدی را تحریك می كند، به طور طبیعی این ماده درمقابل صداهای ضعیف آشنا و مداوم نظیر موسیقی و مكالمه افراد ، مانند یك صافی عمل كرده و میزان آن را تغییر نمی دهد اما در برابر صداهای ناهنجار مثل بوق ماشین و گریه كودك واكنش نشان داده و میزان آن را افزایش می دهد. با افزایش این ماده سیگنال های درد خنثی می شوند. محققان با آزمایش سرتونین برروی افرادی كه از سردرد رنج می برند به این نتیجه رسیدند که افزایش این ماده مساوی است با كاهش سردرد و بالعكس ، بنابراین كمبود این ماده عامل اصلی بروز سردردهای عصبی و میگرن است.
آنها همچنین دریافتند كه فقدان این ماده موجب افسردگی و بی خوابی می شود . بهترین راه كنترل و درمان سردرد شناخت عوامل بروز آن است .با تحقیقی كه بر روی 199 نفر از افراد مبتلا به سردردهای مزمن صورت گرفت ، علل بروز سردرد ،اضطراب و نگرانی ،خشم ،متابولیسم بدن (سوخت و ساز سلولی )، نوعی اختلاف بینایی (Glare) ،عوامل ژنتیكی و استرس زا ذكر شد. اكنون به بررسی بعضی از عوامل شناخته شده كه نقش اصلی را در بروز سردرد ایفا می كنند می پردازیم .
حالات و هیجانات روحی
سایكوسوماتیك حالت هایی از روان ،فكر و ذهن وهیجانات كه بروی مكانیسم بدن تأثیر می گذارند و واكنش بدن در مقابل این حالات منجربه بروز سردرد ،آسم و ضربات نامنظم قلب می شود. محققان با انجام آزمایش MMPI ،تست روانشناسی كه تعیین كننده خصوصیات شخصیتی است، برروی مبتلایان به سردرد ، به این نتیجه رسیدند که اكثر این افراد دچار افسردگی ،حواس پرتی ،انكار (نوعی مكانیسم دفاعی كه در آن وجود اعمال و عقاید به طور ناخود آگاه تكذیب می شود ) هستند . دانشمندان برسر این مسئله كه آیا سردرد عامل بروز این حالات است و یا بالعكس اختلاف نظر دارند ولی آنها معتقدند افرادی كه مستعد ابتلا به سردرد هستند ،استرس ها را بیشتر دریافت می كنند .در این آزمایش همچنین فرق میان میگرن و سردردهای عصبی مشخص شد. افسردگی از نشانه های میگرن و علائمی نظیر حواس پرتی ،نگرانی و انكار، از مشخصه های افراد مبتلا به سردردهای عصبی عنوان شد.
افرادی كه از سردردهای عصبی رنج می برند به دلیل دردهای پی درپی ،ازنظر احساسی ،آسیب پذیرترند .احساس ناتوانی دربرخورد با مشكلات یأس و نا امیدی و فروخوردن خشم و بیان نكردن احساسات ،موجب افزایش افسردگی در افرادی می شود كه دچار سردردهای مزمن هستند.
منبع:freeclub
دکتر مهدیس هاشمی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی