آناتومي و وظايف مفصل به بيان ساده
• غضروف (cartilage): در ناحيه ي مفصل، استخوان ها به وسيله ي غضروف (نوعي بافت همبند) پوشيده مي شوند. غضروف از سلول ها و رشته ها (فيبرها) يي ساخته شده و در برابر ساییدگی مقاوم است. غضروف موجب كاهش ساييدگي مفصل در اثر حركت مي شود.
• غشای سینوویال (synovial membrane): بافتي موسوم به غشاي سينوويال مفصل را مي پوشاند و آن را به شكل كپسول مفصلي عايق بندي مي كند. غشاي سينوويال، مايع سينوويال را ترشح مي كند كه نوعي مايع شفاف و چسبنده است كه در دور مفصل قرار مي گيرد و موجب لغزنده شدن آن مي شود.
• رباط (ليگامان؛ ligament) : رباط ها، باندهاي پر قدرت، كش سان (الاستيك) و سفتي از جنس بافت همبند هستند كه مفصل را احاطه مي كنند تا از آن پشتيباني و حركت هاي آن را محدود نمايند.
• زرد پي (تاندون؛ tendon) : تاندون ها، نوع ديگري از بافت همبند سفت در هر طرف مفصل هستند كه به عضلات مي چسبند و حركت مفصل را كنترل مي كنند. تاندون ها، طناب هاي سفيد و ليفي هستند كه از بافت همبندي فيبري تشكيل شده اند و عضله را به استخوان متصل مي كنند. تاندون هاي بزرگ تر حاوي يك تيغه ي نازك داخلي، تعداد كمي رگ هاي خوني و اعصاب اختصاصي هستند. تاندون ها بسيار قوي، انعطاف پذير و غير الاستيك هستند و در طول ها و ضخامت هاي مختلف وجود دارند.
• بورس (بورسا؛ bursa) : بورس مفصلي، كيسه اي پر از مايع سينوويال كه در بين استخوان ها، رباط ها و ساير ساختمان هاي مجاور قرار مي گيرد و مانند بالشتكي به پيشگيري از اصطكاك در محل مفصل كمك مي كند. بورس، با غشاي سينوويال ترشح كننده ي مايع سينوويال پوشيده شده است و با انقباض و انبساط خود اجازه مي دهد بر روي استخوان حركت كند.
• مايع سينوويال (synovial fluid) : مايع شفاف، غليظ و چسبنده اي است كه به وسيله ي غشاي سينوويال ترشح مي شود و به سفيده ي تخم مرغ شباهت دارد. مايع سينوويال به عنوان لغزنده كننده ي بسياري از مفاصل، بورس ها و تاندون ها عمل مي كند و حاوي موسين، آلبومين و نمك هاي معدني است.
• منيسك (meniscus) : بخش داراي انحناي غضروف است كه در مفصل زانو و ساير مفاصل قرار دارد. منيسك نوعي غضروف فيبري داراي انحنا تشكيل شده است.
· انواع مختلف مفصل عبارتند از :
• مفاصل شبيه توپ – و – حفره (ball – and – socket joints)، مانند مفصل شانه ، مفصل ران (لگن)؛ در اين نوع مفاصل امكان حركت به طرف عقب، جلو، پهلوها، و نيز حركت چرخشي وجود دارد.
• مفاصل لولايي (hinge joints)، مانند مفصل انگشتان دست و پا، زانو، آرنج؛ در اين نوع مفاصل فقط امكان خم و راست شدن وجود دارد.
• مفاصل محوري (pivot joints)، مانند مفاصل گردن ؛ در اين مفاصل حركات محدود چرخشي امكان پذير هستند.
• مفاصل بيضي شكل (ellipsoidal joints)، مانند مفصل مچ دست كه در آنها همه ي انواع حركت جز حركت محوري امكان پذير است.
• مفاصل كم حركت يا بدون حركت (synarthrosis)، مانند مفاصل بين استخوان های جمجمه
· مفاصل از نظر ساختماني به 3 نوع فيبري (متصل شده به وسيله ي بافت همبندي فيبري)، غضروفي (متصل شده به وسيله ي غضروف) و سينوويال (بدون اتصال مستقيم)، تقسيم مي شوند.
· مفاصل از نظر بيومكانيكي به 3 نوع ساده (متشكل از 2 سطح مفصلي؛ مانند مفصل شانه و مفصل ران)؛ مركب (متشكل از 3 يا چند سطح مفصلي؛ مانند مفصل استخوان زند زبرين با مچ دست)؛ و پيچيده (متشكل از 2 يا چند سطح مفصلي و يك ديسك مفصلي يا مينيسك؛ مانند مفصل زانو) تقسيم مي شوند.
· مفاصل از نظر آناتوميك به گروه هاي زير قابل تقسيم هستند :
1. مفاصل دست
2. مفاصل آرنج
3. مفاصل مچ دست
4. مفاصل زير بغلي
5. مفاصل جناغي – ترقوه اي
7. مفاصل گيجگاهي – فكي
8. مفاصل خاجي – خاصره اي
9. مفاصل ران (لگن)
10. مفاصل زانو
11. مفاصل پا
التهاب مفصل (آرتریت) چيست؟
· التهاب مفصل _آرتريت؛ arthritis) و ضربه ي فيزيكي به مفصل علل تخريب مفصلي را تشكيل مي دهند. آرتريت به گروهي از بيماري ها گفته مي شود كه با اسيب ديدگي و تخريب مفاصل بدن همراه هستند. آرتريت، شايع ترين عامل بروز معلوليت در بالاي 55 سالگي است.
· آرتريت انواع مختلفي دارد كه علت هريك با ديگري متفاوت است.شايع ترين فرم آرتريت، استئوآرتريت (يا بيماري تباهشي يا استحاله اي مفصل؛ degenerative joint disease ;DJD) است كه در اثر ضربه به مفصل، عفونت مفصل، يا افزايش سن ونيز در موارد غير طبيعي بودن آناتومي مفصل ايجاد مي شود.
ساير فرم هاي آرتريت عبارتند از : آرتريت روماتوييد (rheumatoid arthritis) و آرتريت پسوريازيسي (psoriatic arthritis) كه از بيماري هاي خود ايمني(اتوايميون) هستند يعني در اثر حمله ي دستگاه ايمني بدن فرد به سلول هاي خودي روي مي دهند؛ آرتريت عفوني (septic arthritis)كه در اثر عفونت مفصل ايجاد مي شود؛ آرتريت نقرسي (gouty arthritis) كه در اثر رسوب كريستال هاي اسيداوريك در مفصل ايجاد مي شود و التهاب مفصل را به دنبال دارد.
· استئوآرتريت (osteoarthritis)كه به آن آرتريت دژنراتيو (التهاب مفصلي تخريبي يا تباهشي) يا به شكل عمومي تر آرتروز (arthrosis)هم گفته مي شود، سندرمي باليني است كه در آن التهاب خفيف، موجب درد مفاصلي مي شود.التهاب مزبور در اثر ساييدگي غير طبيعي مفصلي كه مانند بالشتك عمل مي كند و سطح داخلي مفاصل را مي پوشاند، و تخريب يا كاهش مايع سينوويال (مايع چسبنده ي ترشح شده از غشاي كپسول مفصلي) به وجود مي آيد. هنگامي كه سطوح استخوان حمايت غضروفي خود را از دست بدهند، فرد در هنگام تحمل وزن از جمله در زمان راه رفتن و ايستادن دچار درد مي شود. درد ممكن است موجب كاهش حركت عضو و در نتيجه، تحليل رفتگي عضلات ناحيه و شل شدن رباط ها (ليگامان ها) شود.
استئوآرتريت (آرتروز) شايع ترين فرم التهاب مفصلي (آرتريت؛ arthritis)و اولين عامل ناتواني مزمن در ايالات متحده است. با اينكه استئوآرتريت به معني التهاب مفصل است در بسياري از بيماران مبتلا به آن التهاب مفصل وجود ندارد يا ناچيز است. استئوآرتريت فرايندي است كه به زمان نياز دارد و معمولاً يك علت زمينه اي براي آن يافت مي شود كه در اين موارد به آن استئوآرتريت ثانويه گفته مي شود.چنان چه نتوان علتي براي استئوآرتريت پيدا كرد به آن استئوآرتريت اوليه گفته مي شود.
منبع:برگرفته از کتاب
دکتر مهدیس هاشمی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی