درد و اختلال عملکرد زانو یا در اصطلاح، سندروم درد پاتلوفمورال حدود 25درصد از آسیب‌های زانو و 10درصد از کل آسیب‌های بدن را به‌خود اختصاص می‌دهد.
این سندروم با نام‌های دیگری مثل کندرومالاشی، زانوی دوندگان و درد قدام زانو نیز شناخته میشود. این اختلال، بیشتر در جوانانی با سنین بین 15تا 35سال به‌دلیل داشتن فعالیت زیاد اتفاق می‌افتد و به موجب آن، فعالیت‌های روزمره زندگی و به‌خصوص فعالیت‌های ورزشی، دردناک و محدود می‌شوند.
اما علت این درد در زانو چیست و چه راه‌هایی برای درمان آن وجود دارد؟ دکتر ابراهیم عباسی، متخصص فیزیوتراپی در این‌باره به همشهری می‌گوید: پاتلا یا کشکک، استخوان مثلثی شکلی در جلوی زانو است که با خم‌شدن زانو روی انتهای استخوان ران (فمور) می‌لغزد.
این استخوان از بالا به تاندون عضله چهارسر ران وصل میشود و از پایین به وسیله تاندون پاتلار به استخوان ساق پا اتصال می‌یابد. کشکک همچنین توسط فیبرهایی از عضله چهارسر، از سمت داخل و به وسیله فیبرهای خارجی این عضله و نوار سفتی در بیرون ران، از سمت خارج حمایت میشود.
همه این ساختارها باید به‌صورت هماهنگ و متعادل طوری عمل کنند که کشکک در محل مناسب خود قرار گیرد. اگر هر یک از این عوامل دچار ضعف یا کوتاهی شود، کشکک ممکن است از راستای طبیعی خود خارج شده و بخشی از سطح مفصلی آن تحت فشار زیاد قرار گیرد. البته در برخی از بیماران، انحرافات غیرطبیعی زانو مثل زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری باعث اختلال در لغزش مناسب کشکک می‌شوند.
وی می‌افزاید: وقتی به‌دلیل عواملی که ذکر شد توزیع متناسب فشار وارده به سطح مفصلی کشکک به‌هم می‌خورد، بخشی از غضروف مفصلی به‌دلیل تحمل فشار بیشتر دچار فرسایش و تخریب میشود. نرم‌شدن غضروف پاتلا را اصطلاحا کندرومالاشی می‌گویند.
در چنین شرایطی، سایش کشکک در بستر خود روی استخوان ران هنگام خم و راست‌کردن زانو دردناک خواهد بود. دکتر عباسی درباره علائم این نوع بیماری می‌گوید: درد بیمار به‌صورت تدریجی آغاز میشود. ممکن است بیمار قبل از شروع علائم، سابقه انجام فعالیت‌های سنگین و اعمال فشار زیاد به زانو داشته باشد. درد، معمولاً در کناره داخلی کشکک، پشت و اطراف آن احساس میشود.
با فعالیت‌هایی که فشار زیادی به کشکک وارد می‌کنند، مثل بالا و پایین‌رفتن از پله‌ها و نشستن طولانی مدت با زانوهای خمیده، درد بیمار تشدید میشود. البته موقع راه رفتن به‌دلیل خم نشدن زیاد زانو معمولا درد چندانی احساس نمی‌شود. گاهی ممکن است تورم خفیفی در زانو دیده شده یا صداهای مفصلی به‌صورت خش‌خش شنیده شود.
اگر ضعف عضله چهار سر ران شدید باشد، ممکن است خالی‌کردن ناگهانی زانو در راه رفتن اتفاق بیفتد. این متخصص فیزیوتراپی درباره نحوه معاینه و تشخیص زانو درد می‌گوید: در معاینه بیماران توسط فیزیوتراپیست، ممکن است غیرطبیعی‌بودن راستای زانو و موقعیت قرار‌گیری کشکک مشاهده شود، همچنین تغییرات احتمالی در سفتی و قدرت بافت‌های نرم اطراف کشکک مورد بررسی قرار می‌گیرد. گاهی لمس سطح پشتی قسمت داخل پاتلا دردناک است.
با مثبت‌شدن برخی تست‌های اختصاصی می‌توان به‌وجود کندرومالاشی پی برد.برای درمان زانو درد چه باید کرد؟ دکتر عباسی در پاسخ به این سؤال تصریح می‌کند: درمان اولیه و اصلی مشکلات کشکک، درمان نگهدارنده و فیزیوتراپی است. اگر چه این اختلالات کمتر همراه با علائمی مثل تورم و قرمزی دیده می‌شوند ولی درصورت بروز این علائم حاد از روش‌هایی مثل سرمادرمانی، بالا نگه‌داشتن زانو و تجهیزاتی مثل امواج فراصوت استفاده میشود. بیمار باید در این مرحله از فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کند، مثل کوهنوردی، استفاده زیاد از پله، دو زانو نشستن و پرش اجتناب کند.
بعد از فروکش کردن التهاب و علائم حاد، بخش اصلی و مهم درمان، یعنی تجویز ورزش آغاز میشود. عضلات ضعیف اطراف زانو مثل چهارسر ران با انجام تمرینات خاص تقویت می‌شوند. نمونه‌ای از این تمرینات تقویتی، بالا بردن مستقیم پاست که در آن فرد به پشت می‌خوابد و یک پای خود را با زانوی صاف و با زاویه 30درجه بلند می‌کند و 10ثانیه بالا نگه می‌دارد. این ورزش سه نوبت در روز، انجام و در هر نوبت 10مرتبه تکرار میشود. به گفته وی، همچنین انعطاف‌پذیری برخی بافت‌های سفت و کوتاه را باید با تمرینات کششی افزایش داد. مثلا درصورت کوتاهی و سفتی عضلات پشت ساق پا از بیمار می‌خواهیم که در حالت ایستاده، در شرایطی که دو دست روی دیوار تکیه داده می‌شوند، پای مبتلا را عقب‌تر از پای دیگر قرار دهد و درحالی‌که زانوی پای سالم را خم می‌کند، از بلند شدن پاشنه پای مبتلا جلوگیری کند تا جایی که در پشت ساق، کشیدگی را احساس کند. این کشش نیز باید 15تا 30ثانیه حفظ شود و پنج‌مرتبه تکرار شود.
شایع ترین مفصلی که دچار سائیدگی می شود زانو است . درد زانو در میان مردم بسیار شایع می باشد . بویژه در بین افراد چاق و سن بالا بیشتر مشاهده می شود .
* علت سائیدگی زانو چیست ؟ این بیماری ناشی از روند فرسودگی است که بطور طبیعی و بالا رفتن سن ایجاد می شود ،البته تقریباً همیشه عواملی وجود دارند که موجب تسریع این روند می شوند . شایعترین عامل چاقی می باشد که اثر سوء بر روی زانو دارد ولی چنین اثری را بر روی ران و مچ پا ندارد . عوامل مساعد کننده دیگر عبارتند از شکستگی هایی که سبب ناهمواری سطوح مفصلی می گردد .
بیماری قلبی که باعث آسیب دیدن غضروف مفصلی شود از جمله آنها می توان روماتیسم مفصلی ، عفونتهای مفصلی زانو پارگی منیسکها و غیره ... را نام برد . در یک راستا نبودن استخوان ران و استخوان درشت نی که در نزدیک یا دور شدن زانوها از هم دیده می شود . در این بیماری غضروف مفصلی فرسایش یافته استخوان زیر آن سخت شده رشد آن در کناره های مفصلی سبب ایجاد خارهای استخوانی می گردد که مشخصه بیماری می باشد .
* علائم سائیدگی زانو چیست ؟ معمولاً بیمار یک خانم چاق مسن است که از درد زانو شاکی می باشد . در اغلب موارد هر دو زانو گرفتار می باشند. درد مفصل بتدریج افزایش می یابد و پس از فعالیت غیرعادی بدتر می باشد . حرکات زانو تا حدودی محدود شده و با صدایی شبیه خرد شدن همراه هستند . ورم مفصل مگر از فعالیت شدید دیده نمی شود .
در نگاه عضله چهار سرران تحلیل رفته است . در موارد شدید بیماری زانو خم شده و تغییر شکل بصورت دور یا نزدیک شدن زانوها از هم دیگر ایجاد می شود .
* تشخیص پزشکان معمولاً بیماری را با انجام یک رادیو گرافی ساده ( بصورت رخ و نیمرخ ) زانو تشخیص می دهند . باریک شدن فضای مفصلی که در اکثر مفاصل بدن نشانه سائیدگی است ، در مورد زانو ، اغلب تا مراحل پیشرفته بیماری قابل مشاهده نمی باشد .
اولین نشانه بارز سائیدگی زانو تیز یا زائده دار شدن کناره های مفصل بویژه دور کشکک و استخوان درشت نی می باشد . بعداً کاهش فضای مفصلی ایجاد شده و خارهای استخوانی در کناره های مفصل تشکیل می شوند .
* سائیدگی زانو را چگونه درمان می نمایند : با وجود آنکه تغییر ساختمانی مفصل غیرقابل برگشت می باشد اما معمولاً درمان علامتی درد تخفیف درد مؤثر است . مؤثرترین روش فیزیوتراپی می باشد که ورزش های سنگین به منظور تقویت عضله چهار سر ران انجام می دهند . گرما درمانی موضعی را نیز بکار می برند اما از کمتر از ورزش اهمیت دارد .
لازم به ذکر است که استحکام زانو بستگی به عضله چهار سرران دارد و در صورت قوی بودن این عضله ، حتی با وجود سائیدگی واضح ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد . علاوه بر اینها پزشکان از داروهای مسکن و ضد التهاب نیز استفاده می نمایند . در موارد پیشرفته سائیدگی زانو که همراه با درد شدید دائمی و تغییر شکل مفصل مشاهده می شود عمل جراحی توصیه می شود . استخوان های مفصل زانو شامل استخوان ران-درشت نی و کشکک زانو است.
سطوح مفصلی استخوان ران-درشت نی و کشکک زانو با یک پوشش غضروفی ضخیم چند میلیمتری پوشیده است که باعث فشار بیش از حد براین سطوح مفصلی می شود. مینیسک یک دیسک غضروفی هلالی شکل است که در قسمت داخل و خارج مفصل زانو وجود دارد .مفصل زانو توسط یک کپسول مفصلی حمایت می شود که خود این کپسول توسط رباط های داخلی و خارجی طرفی زانو حمایت می شود.
مینیسک داخلی به رباط داخلی طرفی زانو می چسبد در حالیکه مینیسک خارجی به لیگامان خارجی طرفی نمی چسبد. زانو از روبرو زانو از بالا علت اختلال: این ضایعه اغلب وقتی بوجود می اید که زانو همزمان با چرخش تحت کشش هم قرار بگیرد و غضروف مینیسک بین استخوان زانو و درشت نی تحت فشار قرار می گیرد.
مینیسک داخلی بیشتر از مینیسک خارجی اسیب می بیند.اسیب مینیسک در بچه ها بسیار نادر است. علائم اختلال: درد در طول مفصل زمانیکه روی مفصل فشار وارد بیاید یا مفصل زانو بچرخد ایجاد می شود.وقتی حرکت خاصی انجام شود درد ناگهانی ایجاد می شود و التهاب زانو می تواند اضافه شود. در بعضی موارد زانو قفل می کند که ناشی از تحت فشار قرار گرفتن مینیسک و متلاشی شدن ان است.
در بعضی موارد یک منطقه حساس ناشی از بیرون زدگی مایع در مفصل می تواند حس شود(کیست مینیسک)ناراحتی طول کشیده به کاهش حرکات عضله رانی منجر می شود. درمان موارد حاد: درمان باید بلافاصله بعد از اتفاق شروع شود. هدف از درمان فوری این است که از جراحات بیشتر پیشگیری شود و تا جایی که ممکن است خونریزی مهار شود.
درمان موثر باعث کاهش خونریزی- کاهش بافت ناشی از جوش خوردن زخم و کاهش عوارض میشود که میتواند این مشکلات دوره باز توانی یا ناتوانی را طولانی کند. درمان را تحت عنوان اصول Rice دنبال می کنیم (همراه تصویر): استراحت و فعالیت ورزشی فورا متوقف شودR=rest هر چه سریعتر باید یخ در ناحیه اسیب دیده قرار بگیردI=ice سرمای یخ باعث انقباض عروق خونی و توقف خونریزی می شود.
در چنین شرایطی اسپری سرما ساز موثر نیست. یخ نباید مستقیما با پوست تماس داشته باشد و باید با یک لایه نازک مثلا باند کشی پوشانده شود. درمان با یخ باید به مدت 20دقیقه در عرض 3 ساعت اول اسیب انجام شود.
در صورت امکان درمان باید شامل موارد زیر باشد: :C بایستی یک باند فشاری البته نه انقدر محکم که مانع جریان خون شود بسته شود. بانداژ فشاری باید در طول شب برداشته شود ولی مجددا صبح ها تا زمانی که ورم کاهش یابد بایستی انجام شود.
برای افزایش اثر باند فشاری بهتر است از یک تکه پشم یا نمد به اندازه تقریبا یک سانتی متر ضخامت در زیر باند که درست و مستقیم در بالای محل خونریزی قرار داده میشود استفاده کرد. E : تا جایی که ممکن است محل اسیب دیده بالاتر از سطح قلب قرار گیرد در این حالت باید خونریزی متوقف شود تا مادامیکه ورم وجود دارد باید این بالا گرفتن عضو اجرا شود.
باز توانی را می توان48-24ساعت بعد از رخداد اسیب شروع کرد. معاینه: اگر اسیب مفصل زانو مورد تردید باشد باید معاینه پزشکی انجام شود.یک معاینه بالینی طبیعی کافی نیست.پزشک تست های گوناگون زانو(تست مینیسک)انجام می دهد.
هر چند که در طی چرخاندن زاند حساسیت و درد ناکی زانو معمولا افزایش می یابد.ارتروس کپی – اسکن MR یا سونو برای تشخیص اغلب ضروری است . درمان: در موارد مشکوک درمان شامل تسکین درد و نوتوانی است .
اگر ناراحتی کم کم از بین نرفت و اگر مواردی از قفل شدگی زانو و یا ضایعه واضح مینیسک وجود داشت (مثلا تویط سونو مشخص شده است)جراحی باید مد نظر باشد. تحت جراحی سعی می شود که تکه های پاره شده مینیسک اره شود.(که در این حالت به دوره ی نوتوانی طولانیتری نیاز خواهند داشت ولی احتمالا در طولانی مدت خطر تحلیل غضروف زانو کاهش می یابد) تکه های پاره شده مینیسک معمولا خارج می شود ولی در موارد نادری کل مینیسک خارج می شود. نوتوانی : شامل کلیات و مراحل 1 تا 4 است.
به دنبال جراحی،اعمال فشار روی زانو به محض کاهش درد و التهاب می تواند شروع شود. در بهترین موارد فعالیت کامل بعد از چند هفته امکان پذیر است. در موارد بدون عارضه می تواند به سطح فعالیت ورزشی قبل خود در طی یک ماه بر گردد. نوتوانی نباید باعث درد و التهاب در زانو شود . عوارض: اگر بهبودی کافی ایجاد نشد قبل از جراحی باید از تشخیص مطمئن شد.معاینات تکمیلی شامل :عکس برداری با اشعه ایکسو سونو گرافی و اسکنMR باید انجام شود
. در موارد خاصی مشکل زیر باید مورد توجه باشد: صدمه غضروفی. _پارگی رباط داخلی-طرفی زانو. _پارگی رباط خارجی –طرفی زانو. _پارگی رباط صلیبی-قدامی. _پارگی رباط صلیبی خلفی. _از هم گسیختگی غشای استخوانی . _التهاب زرد پی. _تجمع مایع در مفصل. _التهاب کیسه بورس. _بیماری تحلیل برنده غضروف. _التهاب چین مخاطی. به دنبال یک ارتروس کپی مشکلاتی مانند تجمع مایع در مفصل یا عفونت زخم یا مفصل زانو ممکن ایت بوجود اید که نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد
.منبع:همشهری
دکتر مهدیس هاشمی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی