روشهای جديد درمان کمردرد
از محرک هاي الکتريکي تا تشک هاي جديد
ستون فقرات انسان، سيستم پيچيده اي است که محافظت از نخاع را بر عهده دارد. اين سيستم در اصل از مهره ها و غضروف هايي تشکيل شده که عضله ها و رباط هاي بسيار محکمي آن ها را پابرجا نگه مي دارند. اما مهره هاي بخش کمري ستون فقرات وظيفه ديگري هم دارند و آن تحمل وزن بدن است. درواقع 5 مهره در اين ناحيه وجود دارند که ديسک بين آن ها شبيه بالشتک عمل مي کند و همه ضربه هاي ناگهاني وارد به کمر را خنثي مي کند.
اما با بالا رفتن سن، کم کم عضله ها تحليل مي روند، استحکام استخوان ها کم مي شود و ديسک هاي بين مهره اي هم خاصيت ارتجاعي خود را از دست مي دهند. در نتيجه ستون فقرات کمري ديگر خاصيت انعطاف پذيري و تحمل اين ضربه ها را ندارد. متاسفانه اکثر بيماران پس از درمان هم کاملا بهبود پيدا نمي کنند يا حتي عوارض درماني مشکل هاي جديدي را براي آن ها به وجود مي آورد. اما از سويي ديگر پزشکان و محققان هم دست از تلاش برنمي دارند. در سال هاي اخير چند روش جديد براي درمان کمردرد معرفي شده که بعضي از آن ها واقعا موثر به نظر مي رسند.
1- محرک هاي الکتريکي؛ معجزه هايي کوچک
باربارا سوئيني، يک خانم 63 ساله آمريکايي است که تقريبا از 20 سال پيش با کمردرد دست و پنجه نرم کرده است. او روش هاي درماني مثل خوردن مُسکن، فيزيوتراپي، تزريق داخل نخاع و حتي استفاده از مخدري به نام متادون را تجربه کرده بود اما هيچ وقت کمردرد او بهبود پيدا نکرد. در نهايت چون کانال نخاعي خانم سوئيني بيش از حد تنگ شده بود و به نخاع او فشار مي آورد، راهي جز عمل جراحي باقي نماند.
در اين عمل، جراحان دو مهره کمري را به هم متصل کردند تا فشار از روي اعصاب نخاعي برداشته شود. اما پس از آن، اين خانم حتي براي سرپا ايستادن هم مجبور بود از عصا استفاده کند. در سال 2006 ميلادي خبري مبني بر توليد گسترده "دستگاه ضربان ساز ضد درد" منتشر شد. اين دستگاه که حجمي به اندازه يک ساعت جيبي اشغال مي کند پيام هاي الکتريکي به نخاع مي فرستد و مانع ارسال پيغام درد به سمت مغز مي شود.
باربارا سوئيني با شنيدن اين خبر تصميم گرفت اين روش درماني را هم امتحان کند. دکتر زاخاري لوين طي يک عمل ساده اما ظريف، ضربان ساز را در بدن بارابارا جاسازي و سپس رابطي بين ضربان ساز و نخاع تنظيم کرد. در نهايت با چند بخيه کوچک عمل جراحي تمام شد و باربارا همان روز به خانه برگشت اما اين بار بدون عصا. در حال حاضر او هيچ دردي ندارد و برخلاف 20 سال گذشته از زندگي لذت مي برد.
2- کمربند مادون قرمز
سال 1800 ميلادي اشعه مادون قرمز کشف شد. تا به امروز موارد استفاده گوناگوني از اين اشعه شناخته شده که معروف ترين آن ها گرم کردن غذا به کمک اين اشعه است. اما اخيرا مخترعي کانادايي براي درمان کمردرد، کمربندي ساخته که اشعه مادون قرمز ساطع مي کند. تحت تاثير اين اشعه، خون رساني در ناحيه کمر بهتر و در نتيجه احساس درد هم کمتر مي شود. حتي در سال 2006 محققان کانادايي پس از انجام مطالعه اي اعلام کردند که اين کمربند قادر است علايم دردناک نيمي از بيماران را کاملا از بين ببرد.
لارنس گوردون، مخترع اين کمربند در واقع يک پرورش دهنده اسب بود. پس از اين که حين اسب سواري کمرش آسيب ديد به فکر ساختن چنين وسيله اي افتاد. به عقيده گوردون بهترين زمان بستن کمربند شب ها حين خواب است اما در طول روز هم مي توان از آن استفاده کرد. البته اين دستگاه هنوز از طرف پزشکان مورد تاييد قرار نگرفته و عوارضي هم از آن گزارش شده است. مثلا در برخي افراد پوست ناحيه زير کمربند قهوه اي رنگ شده که اين مساله استفاده از دستگاه را مورد ترديد قرار مي دهد. در ضمن قيمت فعلي اين کمربند 2335 دلار است بنابراين خريد آن براي هر کسي ممکن نيست.
3- ساختن دوباره ديسک با سلول بنيادي
اکثر روش هاي درماني فقط علايم را از بين مي برند ولي علت اصلي ايجاد کمردرد همچنان به قوت خود باقي مي ماند. اما در دانشگاه منچستر انگلستان دکتر استفان ريچاردسون روش جديدي براي درمان قطعي کمردرد ابداع کرده است. او در ابتدا سلول هايي را از مغز استخوان بيماران به عنوان سلول بنيادي مي گيرد و پس از پرورش اين سلول ها در محيط آزمايشگاه آن ها را در ژلي از کلاژن هاي انساني مخلوط مي کند.
درنهايت اين مخلوط را از طريق برش جراحي کوچکي بين مهره ها قرار مي دهند تا سلول هاي بنيادي، خودشان مغز استخوان بيماران جديدي بسازند. دکتر ريچاردسون مي گويد: "اين روش کاملا بي خطر و بدون عوارض جانبي است، چون سلول از بدن خود بيماران گرفته مي شود. در ضمن برش جراحي اين قدر کوچک است که بيماران مي توانند همان روز به خانه برگردند."
تحقيق هاي کلينيکي روي اين روش درماني تا 2 سال آينده ادامه خواهد داشت. اما دکتر ريچاردسون معتقد است 5 سال ديگر روش ساخت ديسک با سلول بنيادي وارد همه مراکز درماني آمريکا خواهد شد و کابوس غضروف هاي آسيب ديده و کمردرد براي هميشه از بين خواهد رفت.
4- ثابت کردن مهره ها با پيچ هاي پلاستيکي قابل ارتجاع
هر ساله حدود 200 هزار آمريکايي به دليل از بين رفتن ديسک هاي بين مهره اي مجبور به انجام عمل جراحي روي کمر مي شوند. در اين جراحي در واقع 2 مهره مجاور توسط پيچ هايي فلزي به هم متصل مي شوند تا جابه جايي آن ها روي نخاع فشار نياورد. البته اين عمل عارضه اي دايمي همراه دارد. در واقع پس از اين جراحي بيمار دچار محدوديت هايي در حرکت مي شود.
چون محدوده حرکات کمر نسبت به قبل کاهش مي يابد. اما اخيرا تکنيکي به نام دينزي وارد عرصه جراحي کمر شده که با وجود متصل کردن دو مهره، دامنه حرکات طبيعي کمر را از بين نمي برد. در اين تکنيک براي ثابت کردن مهره ها از مواد پلاستيکي و قابل انعطاف به جاي پيچ فلزي استفاده مي شود. اين مواد به شکل لوله هايي در هر دو طرف مهره ها قرار مي گيرند و با وجود نگه داشتن مهره ها در کنار هم قدرت تحرک کمر را از بين نمي برند. اين تکنيک در آمريکا در سال 2004 ميلادي به تصويب رسيد اما سال هاست که در اروپا اين روش به جاي اتصال مهره ها توسط پيچ فلزي استفاده مي شود.
5- تشک هاي جديد
مطالعه اي در سال 2006 ميلادي نشان داد که تشک هاي کهنه يک علت عمده براي شروع کمردرد محسوب مي شود. اين مطالعه توسط محققي به نام دکتر جاکوبسون روي 59 زن و مرد آمريکايي انجام شد. در پايان همه اين 59 نفر که مبتلا به کمردرد بودند فقط چهار هفته پس از تعويض تشکي که روي آن مي خوابيدند، بهبود پيدا کردند. جالب اينجا است که هيچ دارو يا روش خاصي هم به‌عنوان درمان جانبي در اختيار آن ها قرار نگرفت. البته تشک طبي، تکنولوژي جديدي محسوب نمي شود اما آگاهي از اين که استفاده از تشک هاي کهنه چقدر به ضرر بدن تمام مي شود، نکته قابل تاملي است.
دکتر مهدیس هاشمی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی