همان گونه كه در مبحث B ذكر شد، کمردرد علل بسياري دارد و توضيح درباره آنها در كتب مختلف تخصصي پزشكي آمده است. اما ذكر چند مورد از انواع علل كمردرد ضرورت دارد:
I1 .بيماري استحاله اي (دژنراتيو) دیسک مهره ای
شايع ترين علت استحاله (تغيير شكل) ديسك مهره اي ، ضربه هاي كوچك يا بزرگ، مانند بلند کردن ساده اجسام سنگين هستند. پس از ضربه، ديسك هاي بين مهره اي واقع در مهره ها، آب خود را از دست مي دهند و خشك مي شوند و قادر به جذب ضربه هاي وارد شده به فضاي بين مهره ها نيستند. از آنجا كه خون رساني به ديسك هاي بين مهره اي بسيار كم است، اين ديسك ها نمي توانند خود را ترميم كنند.
در انواع علامتدار، گاهي كمردرد مزمن با انتشار به ران ها، باسن ها يا كشاله ران در هنگام راه رفتن و گزگز يا ضعف زانوها وجود دارند. ممكن است همين درد (يا با شدت بيشتر) در هنگام نشستن، خم شدن، بلند شدن يا چرخيدن هم احساس شود.
اين بيماري مي تواند منجر به وضعيت ناتوان كننده مزمني شود كه تاثير منفي جدي بر نحوه زندگي فرد مي گذارد. در موارد شديد بودن درد، درمان های غیر جراحی مرسوم غالباً بي تاثير هستند، ولي در غالب موارد فیزیوتراپی مجموعه درمان كايروپراكتيك و دستكاري، دستكاري استخواني، داروهاي ضد التهاب غير استروييدي، كايروپراكتيك يا تزريق نخاعي موثر واقع مي شوند.
چنان چه درمان محافظه كارانه طي 2 تا 3 ماه موثر واقع نشود، درمان جراحي توصيه مي شود.چنانچه درد كمر يا ساق پا موجب محدوديت فعاليت عادي شود، يا در صورت وجود ضعف يا كرختي ساق پاها، مشكل بودن راه رفتن يا ايستادن، يا بي تاثير بودن درمان دارويي يا فيزيوتراپي ممكن است جراحي (غالباً به صورت ادغام مهره ها) ضرورت يابد.
I2 .پوكي استخوان (استئوپورز)
پوکی استخوان نوعي بيماري استخواني است كه احتمال شکستگی استخوان را افزايش مي دهد. در اين بيماري، تراكم ماده جامد (معدني) استخوان (bone mineral density؛ BMD) كاهش مي يابد، ساختار ميكروسكوپي استخوان از هم گسيخته مي شود و مقدار و تنوع پروتئين هاي غير كلاژن موجود در استخوان تغيير مي كند. سازمان بهداشت جهاني (WHO) پوكي استخوان در زنان را BMD كمتر از 5/2 انحراف معيار استاندارد از حداكثر توده استخواني مي داند (كه مطابق است با متوسط ميزان موجود در يك زن 20ساله سالم). پوكي استخوان بيش از همه در زنان و در سنين پس از یائسگی ايجاد مي شود كه در اين حالت به آن پوكي استخوان (استئوپورز بعد از يائسگي) مي گويند ولي ممكن است در مردان مسن و نيز در هر فرد مبتلا به اختلالات ويژه هورموني و ساير بيماري هاي مزمن يا در نتيجه مصرف بعضي داروها، به خصوص كورتون ها روي دهد كه نوع اخير را پوكي استخوان بر احتمال بروز شكستگي استخوان ناشي از شكنندگي، اين بيماري بر ميزان اميد به زندگي و كيفيت زندگي اثر چشمگيري دارد.
آيا مي توان از پوكي استخوان پيشگيري كرد ؟
مي توان از پوكي استخوان با ايجاد تغييراتي در نحوه زندگي و گاهي با مصرف دارو پيشگيري كرد و در افراد مبتلا به پوكي استخوان، درمان عبارت است از تغيير شيوه زندگي، پيشگيري از زمين خوردن و مصرف داروها (کلسیم ،ويتامين D ، بسيفوسفونات ها و چندين نوع داروي ديگر).
پوكي استخوان نشانه هاي اختصاصي ندارد و پيامد اصلي آن افزايش خطر شكستگي هاي استخواني است و اين شكستگي ها، در شرايطي روي مي دهند كه افراد سالم، به طور طبيعي در اين شرايط دچار شکستگی نمي شوند؛ از اين رو، شكستگي هاي مزبور را شكستگي هاي ناشي از شكنندگي استخوان مي نامند.
اين نوع شكستگي هاي به طور معمول در ستون مهره ها، لگن ،مفصل ران و مچ روي مي دهند.
نشانه هاي شكستگي هاي همراه با فشردگي مهره ها عبارتند از : كمردرد ناگهاني، اغلب توام با درد تير كشنده ناشي از تحت فشار قرار گرفتن عصب و به ندرت همراه با تحت فشار واقع شدن نخاع و ايجاد نشانگان (سندرم) دم اسب.
((دم اسب؛ cauda equine)) به قسمت نتهايي نخاع گفته مي شود كه در ناحيه اولين مهره كمري قرار دارد و دسته متشكل از ريشه هاي عصبي كمري، خاجي و دنبالچه اي است كه از نخاع خارج مي شوند و در مسير مجراي مهره اي خاجي و دنبالچه اي، قبل از رسيدن به سوراخ بين مهره اي هر مهره پايين مي روند.
اين مجموعه به دم اسب، شباهت دارد. در سندرم دم اسب، ریشه های عصبی قسمت پاييني كمر و قسمت مهره خاجي تحت فشار قرار مي گيرند و در نتيجه، حس در ناحيه باسن از دست مي رود، دچار ضعف ساق پاها مي شوند و رفلكس ها كاهش مي يابند و بي اختياري ادراري و مدفوعي به وجود مي آيد. چنان چه مهره هاي متعدد در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي شوند، بدن بيمار به فرم خميده (قوز كرده) در مي آيد، قد بيمار كوتاه مي شود و درد مزمن همراه با كاهش تحرك وجود دارد.
در خانم ها، تراكم استخوان به دليل كاهش هورمون استروژن در سنين يائسگي به سرعت كاهش مي يابد. ولي در آقايان كاهش هورمون تستوسترون تاثير قابل مقايسه (ولي كمتري) بر كاهش تراكم استخوان و ايجاد پوكي استخوان دارد. در افرادي كه قبلاً در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي شده اند، احتمال شكستگي بعدي حداقل 2 برابر بيشتر از فردي در همان سن و با همان جنسيت ولي بدون شكستگي قبلي است.
بهترين روش براي تشخيص پوكي استخوان، آزمايش تراكم استخوان است كه بهتر است در زنان بالاي65 سال و يا افراد بالاي 60 سالي كه در خطر پوكي استخوان قرار دارند انجام شود. در صورت وجود سابقه فاميلي پوكي استخوان در افراد فاميل، احتمال بروز مشكل در فرد افزايش مي يابد.
در افراد لاغر و داراي جثه كوچك تر به دليل كمتر بودن توده استخواني، احتمال بروز پوكي استخوان بيشتر است.
استعمال دخانيات احتمال پوكي استخوان را افزايش مي دهد. احتمال ايجاد پوكي استخوان در زنان مبتلا به سرطان پستان به خصوص در صورتي كه شيمي درماني شوند افزايش مي يابد. رژیم غذایی فاقد كلسيم، نقش مهمي در ايجاد پوكي استخوان دارد. انجام ورزش به پيشگيري از پوكي استخوان كمك مي كند. مصرف الكل موجب كاهش تشكيل استخوان و تداخل با جذب كلسيم به وسيله بدن و در نتيجه ، بروز پوكي استخوان مي شود.
آيا مي توان پوكي استخوان را درمان كرد؟
براي پيشگيري يا درمان پوكي استخوان، هيچ وقت خيلي دير، و هيچ گاه خيلي زود نيست.
بهترين راه براي درمان و پيشگيري از پوكي استخوان، مصرف مقدار كلسيم همراه با منيزيم، مواد معدني لازم، ويتامين D3 و ويتامين K2 در رژيم غذايي است. ويتامين D به جذب كلسيم كمك مي كند و بايد به مقدار كافي مصرف شود. ويتامين D از راه غذا و تابش نور آفتاب (10 تا 15 دقيقه تابش آفتاب به دست ها، بازوها و صورت، 2 تا 3 بار در هفته) به بدن مي رسد.
منيزيم و كلسيم همراه با يكديگر در استخوان ها و خارج از بافت های نرم بدن تجمع مي يابند.بهترين راه دريافت مواد معدني، خوردن حبوبات و سبزيجات (به ويژه سبزيجات سبز رنگ و برگدار حاوي كلروفيل) است. كلسيم به مقدار زياد در گوشت، لبنيات، بستني، تخم مرغ و غلات و منيزيم در لوبيا، كلم بروكلي، ماهي هاليبوت، آجيل، صدف خوراكي و اسفناج يافت مي شود.
تحقيقات اخير نشان داده اند كه ويتامين K2اهميت بسيارزيادي براي سلامت استخوان ها دارد. ويتامين K به طور طبيعي به وسيله بدن ساخته نمي شود.
ويتامينK2 به انواع MK-4، MK-7 و چند نوع ديگر تقسيم مي شود و ثابت شده است كه ويتامين MK-7كامل تر است و فوايد اضافي براي سلامت قلب دارد. ويتامين K1 در سبزيجات داراي برگ سبز، روغن زيتون، پنير، جگر و سويا يافت مي شود ولي ويتامين K2 فقط در غذاي سنتي ژاپن موسوم به ناتو كه نوعي صبحانه است و با سوياي بخار پز و تخمير شده ساخته مي شود وجود دارد.
ورزش سرعت از دست رفتن استخوان را كاهش مي دهد، قدرت عضلاني را افزايش مي دهد و از تخريب استخوان جلوگيري مي كند. قدم زدن، دويدن، بالا رفتن از پله، باغباني، یوگا ، تنيس، يا بلند كردن اجسام (نه چندان سنگين) همگي به درمان پوكي استخوان كمك مي كنند.
نوعي جلبك (Algae Cal) به عنوان درمان طبيعي پوكي استخوان شناخته شده است. اين جلبك تنها منبع گياهي كلسيم است و همچنين در آن، منيزيم، مواد معدني، ويتامين D3 و ويتامين K2 يافت مي شود. امروزه، استرونسيوم سيترات به صورت نوعي مكمل موسوم به Strontium Boost در دسترس قرار دارد كه از اهميت زيادي در تشكيل ماده معدني ساختار استخواني بر خوردار است.
I3 .نرمي استخوان (استئومالاسي)
نرمي استخوان (استئومالاسي osteomalacia)در اثر معدني شدن (مينراليزاسيون) ناكافي يا تاخيري استخوان ايجاد مي شود و با راشيتيسم دوران كودكي مطابقت دارد و در حقيقت فرم خفيف تر آن است و در بزرگسالان ديده مي شود. بيماري ممكن است به صورت دردهاي منتشر استخواني، ضعف عضلانی و شكنندگي استخوان ها تظاهر يابد و علت شايع آن ، كمبود ويتامين D است كه به طور طبيعي از راه رژيم غذايي و / يا تماس با نور آفتاب به بدن مي رسد. نرمي استخوان، نقص در معدني شدن شبكه پروتئيني استخوان (موسوم به استئوييد) است كه در اثر كمبود ويتامين D ايجاد مي شود. كمبود تماس با نور آفتاب به ويژه در افراد داراي پوست تيره، كمبود مقدار ويتامين D در رژيم غذايي يا اشكال در متابوليسم ويتامين D و فسفر ، سوء تغذيه دوران بارداری، نشانگان(سندرم) سوء جذب و نارسايي مزمن كليه از علل ايجاد نرمي استخوان هستند.
بيماري در بزرگسالان به صورت بي سر و صدا و با كمردرد و درد در ناحيه ران ها شروع مي شود و سپس به بازوها و دنده ها انتشار مي يابد. درد، تير كشنده نيست و به شكل قرينه و همراه با حساس شدن استخوان هاي گرفتار احساس مي شود.
عضلات بالاي ناحيه گرفتار دچار ضعف مي شوند و بيمار هنگام بالا رفتن از پله ها و بلند شدن از وضعيت چهار زانو دچار مشكل مي شود. راه رفتن بيمار به شكل ((راه رفتن مرغابي)) در مي آيد. در اكثر موارد تنها نشانه بيماري، خستگي مزمن و درد استخواني است.
مقدار ويتامين D خون كاهش نشان مي دهد و در راديو گرافي استخوان ها، شكستگي هاي كاذب و بیرون زدگی دیسک حفره مفصل استخوان ران با لگن ديده مي شود.
بيماري با تجويز هفتگي 000/200 واحد ويتامين Dبه مدت 4 تا 6 هفته و سپس روزانه 1600 واحد يا هر 4 تا 6 ماه، 000/200 واحد از ويتامين مزبور به خوبي درمان مي شود.
I4 .بيماري پاژه (پاژت)
بیماری پاژه (پاژت ؛ Paget)، نوعي بيماري استخواني غير متابوليك است كه به طور شايع ديده مي شود و معمولاً افراد ميانسال و مسن را گرفتار مي كند و با تخريب بيش از حد و ناگهاني استخوان و ترميم سازمان نيافته استخوان مشخص مي شود. علت بيماري ناشناخته است و مي تواند به خميدگي استخوان هاي دراز و بدشكل شدن استخوان هاي مسطح منجر شود. استخواني كه به شكل جديد ترميم مي شود غير طبيعي و نرم است و ممكن است به سادگي بشكند يا بر روياعصاب و رباط ها فشار بياورد و موجب درد و حساس شدن استخوان ها شود.
بيماري پاژه اغلب، لگن، استخوان ران، مهره ها و جمجمه را گرفتار مي كند. گرفتاري جمجمه ممكن است موجب كري شود. درمان عبارت است از تجويز بيسفوسفونات ها .
I5 .فتق (بيرون زدگي) ديسك مهره اي
فتق(بیرون زدگی)دیسک مهره ای كه به اشتباه به آن لغزندگی هم گفته مي شود در اثر پاره شدن حلقه فيبري خارجي ("حلقه فيبري" يا "annulus fibrosus") ديسك بين مهره اي و در نتيجه، بيرون زدگي بخش نرم مركزي مهره (موسوم به "هسته نرم" يا "nucleus pulposus") به وجود مي آيد اين پارگي ممكن است منجر به آزاد شدن مواد واسطه اي شيميايي التهابي شود كه اين مواد مي توانند به طور مستقيم، حتي در غياب فشردگي ريشه عصبي، موجب بروز درد شديد شوند.
علت مصرف داروهاي ضد التهاب در دردهاي ناشي از بيرون زدگي، پيش آمدگي، تورم يا پارگی دیسک بین مهره ای نيز همين آزاد شدن مواد شيميايي التهاب زا است.
به طور معمول، پس از آنكه برآمدگي ديسك براي مدتي وجود داشت (در اين اختلال، لايه هاي حلقه فيبري هنوز هم سالم هستند)، بيرون زدگي ديسك روي مي دهد.
امروزه اهميت "راديكوليت شيميايي" در ايجاد كمردرد بيشتر شناخته شده است. هدف اصلي جراحي، برداشتن "فشار" يا كاهش فشردگي مكانيكي از روي عناصر عصبي اعم از نخاع يا ريشه عصبي است. مطالعات كنوني به طور فزاينده نشان مي دهند كه كمردرد به جاي آنكه فقط ناشي از فشردگي عصب باشد، ممكن است تنها به دليل التهاب شيميايي ايجاد شود. در 5 سال گذشته شواهد فزاينده اي درباره وجود يك واسطه التهابي اختصاصي ايجاد كننده درد مزبور مورد توجه قرار گرفته است. اين مولكول التهابي كه به عنوان "عامل نكروز تومور آلفا" (tumor ecrosis fator alpa; NFQ) مي گويند نه تنها هوسيله ديسك دچار بيرون زدگي بلكه در ديسك هاي مبتلا به ژارگي و نيز در مفاصل سطحي و تنگي مجراي مهره اي نيز توليد مي شود. NFQ ممكن است علاوه بر ايجاد درد و التهاب، به استحاله (تغيير شكل) ديسك مهره اي نيز منجر شود.
واژه متداول "لغزندگی دیسک" ، اصطلاحي نا صحيح است زيرا ديسك بين مهره اي به طور كاملاً محكم در بين دو مهره قرار مي گيرد و نمي تواند دچار لغزندگي و يا حتي"خارج شدن از محل خود" شود ولي ديسك مي تواند دچار چرخش يا كشيدگي خفيف شود.
همچنين ممكن است ديسك دچار پارگي، فتق (بيرون زدگي)، تغيير فيزيكي بافتي (استحاله يا دژنراسيون) شود. البته ممكن است جسم (تنه) يك مهره نسبت به تنه مهره مجاور خود، دچار لغزش نسبي شود كه به اين وضعيت اسژوندیلولیستزیس (spondylolisthesis) به معني تغيير مكان (لغزش) مهره بر روي مهره تحتانی و به سمت جلو گفته مي شود و مي تواند ديسك بين دو مهره را تخريب كند. بيرون زدگي ديسك مهره اي ممكن است در هر مهره اي روي دهد ولي بيرون زدگي ديسك گردني و كمري از ساير مهره ها شايع تر است. بيرون زدگي مهره هاي كمري شايع ترين نوع بيرون زدگي هاي مهره اي است و موجب كمردرد (لومباگو؛ lumbago) مي شود كه اغلب با درد ساق پا نيز همراه است كه در اين صورت به آن ((سیاتیک)) (sciatica) مي گويند.
بيرون زدگي ديسك كمر، 15 برابر شايع تر از دیسک گردن و يكي از شايع ترين علل كمردرد است.ديسك هاي گردن در 8% موارد و ديسك هاي ناحيه پشت (سينه) فقط در 1 تا 2 درصد موارد دچار بيرون زدگي مي شوند. دو فضاي اول بين مهره اي (يعني فضاهاي بين مهره اول و دوم و سوم گردن)، و استخوان هاي خاجي و دنبالچه داراي ديسك بين مهره اي نيستند.
اكثر موارد بيرون زدگي ديسك بين مهره اي در دهه سوم يا چهارم زندگي، يعني هنگامي كه هسته نرم ( NUCLEUS PULPOSUS)هنوز حالت ژلاتيني دارد روي مي دهند. با افزايش سن، اين هسته خشك مي شود و خطر بيرون زدگي آن بسيار كاهش مي يابد. پس از 50 يا 60 سالگي، اغلب آرتروز و يا تنگي مجراي مهره اي باعث ايجاد كمردرد و يا درد ساق پا مي شوند.
بيرون زدگي ديسك كمر، اغلب در مهره هاي چهارم وپنجم روي مي دهد و بيماري با درد ناحيه كمر، باسن ها و ران همراه است و ممكن است به پا و / يا انگشتان پا امتداد پيدا كند. گرفتاري عصب سیاتیک شايع تر از ساير اعصاب است. عصب راني هم ممكن است گرفتار شود و در تمام يك يا هر دو ساق و يا حتي پاها ايجاد گز گز نمايد و يا با سوزش ران ها و ساق ها همراه باشد.
فتق ديسك ممكن است در افرادي كه دائماً در حالت نشسته قرار دارند و به ويژه در اشخاصي كه مرتباً اجسام سنگين را بلند مي كنند ايجاد شود. آسيب ديدگي هاي ضربه اي (سريع)ديسك هاي كمري به طور شايع هنگامي ايجاد مي شوند كه فرد بر روي مچ پا خم شده و ناگهان ، بدون استفاده از ساق ها از جا بر مي خيزد. كمردرد خفيف نشان دهنده پارگي كلي ديسك است كه ممكن است موجب بروز يك رويداد ضربه اي ناشي از خم شدن براي برداشتن شيئي مانند مداد از روي زمين شود.
هنگامي كه مهره در وضعيت مستقيم قرار دارد (مثلاً در زمان ایستادن یا دراز کشیدن) فشار داخلي به طور مستقيم بر روي تمام بخش هاي ديسك تقسيم مي شود. در هنگام فشار داخلي به طور مستقيم بر روي تمام بخش هاي ديسك تقسيم مي شود. در هنگام نشستن يا خم شدن براي بلند كردن اشياء فشار داخلي وارد شده بر ديسك مي تواند از 17psi (در حالت دراز كش) به بيش از psi300 (در حالت بلند كردن شيء، در وضعيتي كه پشت و كمر خم شده است) برسد.
حركت محتويات ديسك مهره اي به داخل مجراي اعصاب مهره اي هنگامي روي مي دهد كه پوشش غشاي ديسك (حلقه فيبري) در زمان نشستن يا خم شدن، از سمت جلو (به طرف شکم) تحت فشار قرار گيرد و به طرف عقب كشيده شود.
مجموعه نازك شدن غشا ناشي از كشش و افزايش فشار داخلي (Psi 300 – 200 ) منجر به پارگي حلقه فيبري مي شود. سپس محتويات ژله مانند ديسك به داخل مجراي مهره اي حركت مي كنند و اعصاب را تحت فشار قرار مي دهند كه در نتيجه، دردي شديد و معمولاً ناتوان كننده را به همراه دارد
منبع:برگرفته از کتاب کمردرد